نظارت بر چاپ : چیستی، اصول، روش ها

هدف از مقاله نظارت بر چاپ: چیستی، اصول، روش ها ارائه آشنا کلی با فرايند چاپ و وظايف ناظران چاپ است. چاپ مجموعه ای از کارهای معین و مستقل از یکدیگر است که براي انجام دادن آن به تخصص های مختلف نیاز است. بنابراین، چاپ یک “فرایند” است كه چندين مرحلة کاري دارد. برای به انجام رساندن بهتر هر مرحله از يك فرآيند، نظارت مستمر، امری مهم و اساسي است؛ از این رو در هر سفارش چاپ، حضور یک فرد به عنوان ناظر چاپ (Printing Supervisor) ضروری است.

چرا فرآيند چاپ، نیاز به نظارت بر چاپ دارد؟

ناظر چاپ، مسئول انجام درست مراحل مختلف چاپ، برای دستیابی به بیشترین حد کیفیت است. از آنجايي که چاپ انواع گوناگونی دارد و هر نوع از آن نيز مراحل مختلفي دارد، پس نمی توان براي همة ناظران چاپ، یک دستور ثابت در نظر گرفت. به همین دلیل هر یک از انواع چاپ، نيازمند نظارت خاص خود است و ناظر ويژه اي دارد. برای نمونه وظایف ناظر چاپ افست (Offset printing) با وظايف ناظر چاپ فلکسوگرافی (Flexography) و یا ناظر چاپ سیلک اسکرین (Silkscreen Printing) متفاوت است. اما به دليل کاربرد گستردة چاپ اُفست در صنعت نشر کتاب و روزنامه و ارتباط تنگاتنگ طراحی گرافیک‌ و عکاسان با آن، آگاهي از وظايف ناظر “چاپ افست” اهمیت بیشتری دارد و به همين دليل در ادامه به آن خواهيم پرداخت.

نظارت بر چاپ از کجا آغاز می شود؟

ممکن است چنین تصور شود که کار ناظر چاپ، از هنگام چاپ و در چاپخانه آغاز می‌شود، اما چنین نیست؛ کار نظارت بر چاپ از زمان طراحی و خرید مواد محصول چاپی، آغاز و تا زمان تحویل محصول چاپی به انبار و یا مراکز پخش و حتي فروش آن ادامه می‌یابد. زیرا کیفیت چاپ و محصول چاپی علاوه بر وابستگی به فرايند چاپ، به مواد به کار گرفته شده و چگونگی جا به جایی محصولات تولید شده نیز وابسته است. يكي از مهمترين مسائلي که ناظر چاپ اُفست بر آن ها نظارت دارد، كيفيت مواد مصرفي چاپ شامل )مركب، كاغذ، مقوا، پلاستیک و غیره) و ويژگي هاي مربوط به آن ها است.

ویژگی های کاغذ و مقوا

کاغذ و مقوا از مهمترین سطوح چاپ شونده مورد استفاده در چاپ افست هستند، برخی از ویژگی های این مواد (رنگ، جنس و …)، تأثیر مستقیمي بر کیفیت چاپ دارند و ناظر چاپ علاوه بر شناخت این ویژگی ها باید به تأثير آن ها بر چاپ توجه کافی داشته باشد. اين ويژگي ها شامل اندازة كاغذ، راه و بي راه، جرم و ضخامت و انواع كاغذهاي مورد استفاده در چاپ و درخشش و سفيدي و بازتاب آن ها هستند.

اندازه کاغذ

کاغذ به سبب کاربرد گستردهای که در زندگي انسان دارد در سراسر جهان تولید می شود. تمام کاغذهای تولید شده، نخست در یک عرض معین و طول نامشخص به صورت رول تولید می شوند. بخشی از این کاغذها به همان صورت رول شده در چاپ افست رول، برای کارهای پرشمار مانند روزنامه مورد استفاده قرار می گیرند و بخش دیگری از آن‌ها توسط تولیدکنندگان کاغذ در اندازه های استاندارد به صورت ورق و در بسته های 100 تا 500 تایی که به آن بند می گویند به بازار عرضه می شود. كاغذها اندازه هاي گوناگوني دارند اما از يك استاندارد بین المللی و ملي پيروي می‌كنند.

در نظارت بر چاپ قوانین سازمان استاندارد ملی ایران از استاندارد جهانی ISO استفاده می کند. بنابراین اندازة بیشتر کاغذهای ارائه شده در بازارهای کاغذ ایران، مطابق با استاندارد جهانی اندازه کاغذ است. اما با توجه به سابقة دیرین تولید کتاب در ایران، بیشتر محصولات چاپی مانند کتاب و مجله در اندازه های رایج در ایران تولید می شوند. این اندازه های رایج نیز برای کاهش دور ریز کاغذ و سایر هزینه ها، با اندازه های استاندارد جهانی کاغذ تا حدودی مطابقت داده شده اند.

ابعاد كاغذ مطابق استاندارد ISO216 و ISO217

براي جلوگيري از اتلاف منابع كاغذ، كوچك كردن ابعاد كاغذ بر مبناي روش هندسي انجام می‌شود نه روش حسابي.

راه و بی راه کاغذ

در سراسر دنیا تمام کاغذهای تولید شدة مورد استفاده در چاپ، از الیاف سلولزی توليد می شوند. در فرایند تولید کاغذ و نظارت بر چاپ، کوشش می شود این الیاف که خود عامل اصلی پایداری کاغذ در برابر پارگی و شکنندگی است، در یک جهت از کاغذ قرار گیرند تا کاغذ حداکثر مقاومت را در برابر تا خوردگی و شکنندگی پيدا كند، در حقیقت این ویژگی موجب می شود کاغذها از یک جهت راحت تر تا زده شوند، که در اصطلاح از آن به عنوان “راه کاغذ “نام برده می‌شود، این مسئله، در تولید کتاب و محصولات چاپی دیگر که عمل تاخوردگی کاغذ در آن ها نقش دارد، بسيار مهم است.

هنگام چاپ، کاغذها بايد به گونه ای در دستگاه چاپ قرار گیرند که جهت تاخور آن (راه آن(، موازی سیلندر چاپ باشد. مهمتر از آن، لازم است صفحات کتاب در فرم چاپی، به گونه اي قرارگیرند که پس از صحافی، جهت (راه) تاخور کاغذ، موازی عطف کتاب باشد. زیرا اگر راه کاغذ، موازی عطف کتاب نباشد، برگه های کتاب هنگام گشودن کتاب به حالت ایستاده قرار می گیرند و خواننده مجبور است آن را از قسمت عطف (بيراه كاغذ) با فشار دست تا بزند و این عمل، کتاب را زودتر فرسوده می کند.

تشخیص راه و بی راه کاغذ در نظارت بر چاپ

در نظارت بر چاپ معمولا تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، جهت مناسب تا زدن کاغذ و مقوای تولید شده را با استفاده از علامت پیکان بر روي بستة آن نشان می‌دهند. اگر پیکان موازی طول کاغذ باشد، جهت مناسب تاخوردگی کاغذ در راستاي طول کاغذ است و اگر پیکان در امتداد عرض کاغذ باشد، جهت مناسب تاخوردگی موازی عرض کاغذ است. علاوه بر نشان پیکان، از حروف اختصاری SG و LG نيز برای نشان دادن جهت مناسب تاخوردگی کاغذ استفاده می‌شود؛ در این صورت حروف اختصاری LG به معنای آن است که جهت مطلوب تاخوردگی کاغذ، موازی طول کاغذ و حروف اختصاری SG گویای آن است که جهت مطلوب تاخوردگی، موازی عرض کاغذ است.

کاغذ و مقواهای مورد مصرف در صنعت چاپ، بیشتر در اندازه های B1 و C1 به بازار عرضه می شوند. اگر راه این کاغذها در جهت طول باشد و در دستگاه از کاغذ در اندازة B2 وC2 استفاده كنيم، به ناچار باید کاغذها را نصف کنیم، و در این صورت کاغذ از جهت بی راه وارد دستگاه خواهد شد، و همين طور اگر دستگاه چاپ مورد استفادة ما قادر به استفاده از کاغذ در اندازة B3 و C3 باشد، ما باید کاغذها را دوباره برش بزنیم كه در اين صورت کاغذها از جهت درست یعنی راه، وارد دستگاه خواهند شد. بنابراین، در هنگام خرید کاغذ باید به اندازة دستگاه مورد نظر برای چاپ توجه داشت.

جرم و ضخامت کاغذ

در میان تمام ویژگی های موجود در کاغذها، دو ویژگی اندازه و جرم (وزن) در نظارت بر چاپ بیشترین اهمیت را دارند. در مورد اندازه هاي كاغذ توضيح داده شد؛ اما منظور وزن هر كاغذ كه در اصطلاح به آن گراماژ (Grammage) گفته می‌شود، عبارت است از: وزن يك متر مربع كاغذ از آن كاغذ است كه به شكل غير مستقيم حدود ضخامت كاغذ را نيز مشخص مي‌كند.

تولیدکنندگان کاغذ در سراسر دنیا مقدار جرم یا وزن کاغذ را بر اساس واحدهای کلان جرم مانند تن، کیلوگرم و پوند محاسبه می‌کنند و برای سهولت محاسبات، تعداد معینی از کاغذها را که به شکل یکسان تولید شده در یک بسته قرار می دهند.

وزن اين بسته مبنای محاسبه قرار می گیرد كه در اصطلاح به آن بند می گویند. به صورت معمول، یک بند کاغذ شامل500 و یک بند کاغذ ضخیم (مقوا) شامل 100 برگ است. به علت اعداد بسيار كوچك ضخامت كاغذ، ضخامت با واحد طول بيان نمي شود، بلكه از طريق گراماژ كاغذ توضيح داده می‌شود. بنابراين هرچه گراماژ كاغذ بالاتر برود، ضخامت كاغذ بيشتر می‌شود و هر چه گراماژ كاغذ پايين تر باشد ضخامت آن كمتر است.

کاغذهای مورد استفاده در چاپ

1. کاغذ روزنامه

این نوع کاغذ، هم به شکل رول و هم به شکل ورق تولید می شود، اما نوع رول آن استفادة گسترده تری در چاپ دارد و چون بیشتر برای چاپ روزنامه کاربرد دارد با نام “کاغذ روزنامه” شناخته می شود. این کاغذها قدرت مرکب پذیری و جذب رطوبت بالایی دارند و به همین علت برای کارهای با کیفیت و دقیق چاپی، مناسب نیستند. گراماژ این کاغذها از 40 تا 60 گرم متغیر است و قيمت آن نيز ارزانتر است.

2. کاغذ تحریر

این نوع کاغذ برای انواع کارهای چاپی افست به ویژه کتاب مناسب است. از آنجا كه این کاغذ برای يادداشت كردن مناسب است؛ براي چاپ اوراق اداری مانند سربرگ، پاکت و اسناد نيز از اين نوع كاغذ استفاده می‌شود. گراماژ این دسته از کاغذها از 70 تا 100 گرم متغیر است.

3. کاغذ روکش شده (گلاسه)

این نوع کاغذ به دو صورت مات و براق تولید می شود و جزء با کیفیت ترین کاغذها در چاپ به شمار می‌رود، به همين دليل برای کارهای با کیفیت چاپی مانند کتاب های عکاسی و طراحی و اوراق تبلیغاتی بسیار مناسب است؛ گراماژ این دسته از کاغذها از 90 تا 300 گرم متغیر است. نکتة مهم در کاربرد این کاغذها آن است که مرکب مورد استفاده در نوع مات و براق این کاغذها متفاوت است و به هنگام چاپ باید برای کاغذ براق مرکب و براق و برای نوع مات آن، مرکب مات به کار گرفته شود.

4. کاغذ NCR

به اين نوع كاغذ، “خودکپی” نیز می گویند زيرا نوعی پوشش شیمیایی دارد و هنگام نوشتن، رونوشتی از نوشته ها را روی صفحه زیرین به جا می گذارد. گراماژ این نوع کاغذ بين 40 تا 240 گرم متغير است.

5. کاغذ انجیلی (پوست پيازي)

نوعی کاغذ بسیار نازک است که به علت كم حجم و كم وزن شدن كار، برای چاپ کتاب هایی با تعداد برگ زیاد، مانند دایرةالمعارف ها مورد استفاده قرار می گیرد.

6. مقوای کارتی

این نوع مقوا با رنگ های مختلف برای جداسازی بخش های مطالب در زونکن و از نوع مرغوب آن نیز گاهی برای چاپ کارت ویزیت استفاده می‌شود.

7. مقوای پشت توسی

نوعی مقوا، که فقط یک طرف آن سفید است. از این نوع مقوا در چاپ جعبه و بسته‌بندی‌های مختلف استفاده می‌شود، گراماژ آن از 200 تا 300 گرم متغیر است.

8. مقوای پشت کرم یا زرد (ايندل بورد)

مقوای پشت کرم یا زرد (Indel Board) که کیفیت آن از مقوای پشت توسی بالاتر است، معمولا در ساخت جعبه‌های دارویی و بهداشتی کاربرد دارد، گراماژ آن از 200 تا 300 گرم متغیر است.

9. کاغذ و مقوای فانتزی

اين نوع كاغذ و مقوا با بافت‌های مختلف و تنوع رنگی بسیار، برای کارت‌های دعوت و پوسترهاي تبلیغاتی و تشریفاتی کاربرد دارد. گراماژ این نوع، از 120 تا 250 گرم متغير است.

10. کاغذ پالستیکی

نوعی کاغذ است که از ترکیبات پلیمری ساخته شده و به گونه‌ای است که چاپ افست به خوبی روی آن انجام می‌شود. در برابر رطوبت و نیروهای کششی بسیار مقاوم است به حدی که با دست پاره نمی‌شود. از نوع پشت چسبدار آن براي برچسب محصوالت استفاده می شود. گراماژ آن از 100 تا 300 گرم متغیر است.

11. کاغذ پشت چسبدار

در نوع مات و براق تولید می‌شود، چاپ افست به خوبی روی آن انجام می‌شود، و برای برچسب محصولات و روکش جعبه‌ها و غیره کاربرد دارد.

12. کاغذ کرافت

در ایران به نام “کاغذ کاهی” مشهور است. این نوع کاغذ نه از کاه، بلکه از خمیر چوب سولفاته تهیه می شود و به همین دلیل رنگ قهوه‌ای روشني دارد. در صنايع بسته‌بندی و پاکت‌سازی کاربرد دارد، اما گاهی مواقع در کارهای فانتزی و متفاوت مانند پوستر و غیره نیز از آن استفاده می‌شود.

13. کاغذ غیرقابل نسخه برداری

نوعی کاغذ امنیتی است. این نوع کاغذ، تمام نور دستگاه‌هاي کپی را جذب کرده و نوری منعکس نمی‌کند، در نتیجه از آن ن می‌‌توان کپی تهیه کرد. این نوع کاغذها، رنگی قرمز دارد، و به سبب کاربرد بسیار محدودی که دارد، گران‌قیمت بوده و کمتر قابل دسترس همگان است. يكي از موارد كاربرد آن، تهية سندهاي تحقيقاتي تك نسخه اي است. گاهی برای چاپ کارت ویزیت استفاده می‌شود.

14. کاغذ سنگ (كاغذ مرمر)

نوعي كاغذ است كه بر پاية كربنات كلسيم و پلی اتیلن توليد می‌شود و كاربردهاي متعددي در چاپ دارد. از جمله ويژگي هاي اين كاغذ ضد آب بودن، مقاوم در برابر پارگي و بدون الكتريسيته ساكن است و همچنين در برابر حشرات و مواد روغني نيز مقاوم است. PH اين نوع كاغذ خنثي بوده و گراماژ آن از 200 تا 500 گرم متغير است.

15. کاغذ كاربن لس

همان كاغذ كاربن است با اين تفاوت كه عملا هيچ نوع كاربني را مشاهده نمي‌كنيد و در اثر تماس با آن هرگز دستان تان رنگي و كثيف نمي شود؛ مانند برگه هاي دفترچة بيمه و فيشهاي بانكي.

سایر ویژگی های کاغذهای چاپی کاغذ

در بحث نظارت بر چاپ سایر ویژگی های کاغذ نیز مورد توجه قرار می گیرد. کاغذ ویژگی های بسیار گوناگونی دارد که اندازه گیری هر یک از این ویژگی ها در کاربرد آن بسیار اهمیت دارد. در رابطه با چاپ باید گفت که نخستین ویژگی ظاهری کاغذها، میزان سفیدی، درخشش و بازتاب آن‌ها است

اندازه کتاب ها

در نظارت بر چاپ ناظران چاپ می بایست از اندازه های کتاب اطلاعات کاملی داشته باشند. از جمله عواملي كه در شكل گيري قطع و اندازة كتاب تأثيرگذارند،  می‌‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1. چگونگي تولید کاغذ و شرايط استفاده از آن؛
2. توسعة اقتصادي در صنعت چاپ و نشر؛
3. پيشرفت هاي فناوري در دستگاه هاي چاپ .

اندازة كاغذ در چاپ، ارتباط مستقيمي با دستگاه چاپ دارد. در این روش هر ورق کاغذ بزرگ که وارد دستگاه چاپ می شود،  می‌‌تواند تعدادی از صفحات یک کتاب را در خود جای دهد. اساس این روش بر عمل تازدن کاغذ استوار است، به گونه اي که با هر بار تازدن کاغذ بزرگ،  می‌‌توان تعدادی از صفحات کتاب را ایجاد کرد.

ارتباط اندازه زینک با ماشین چاپ

در نظارت بر چاپ ناظران چاپ می بایست از مراحل تولید زینک چاپ نیز مطلع باشند. پس از طراحی فایل آن به لیتوگرافی ارسال می شود. در آنجا تمام تصاویر و متن ها با تفکیک ترام های آن، به چهار رنگ: آبی، قرمز، زرد و سیاه(CMYK) تبدیل می شوند. پس از تفکیک، هر رنگ بر روی صفحه ای فلزی به نام پلیت یا زینک، توسط دستگاهی به نام Imagesetter پرینت گرفته می شود. سپس كار با چهار پلیت (زینک) و چهار رنگ سایان، مجنتا، زرد و سیاه براي چاپ 4 رنگ آماده می‌شود. برای داشتن یک چاپ خوب باید نکات بسیار مهم فنی رعایت شود. بنابراين كاري كه به صورت فايل به لیتوگرافی ارسال می شود باید کیفیت بالایی داشته باشد.

ارتباط ابعاد کاغذ، پلیت با ماشین چاپ افست

افست يكي از رايج ترين روش هاي چاپ براي توليد محصولات چاپي با تيراژ بالاتر از از 1000 عدد است. همانطور که در تصویر مشاهده می کنید، ماشین های چاپ اندازه های متفاوتی دارند و در نتیجه هر یک قادر است یک اندازه زینک و ابعاد مشخصی از کاغذ را چاپ کند. توجه به ارتباط کاغذ با زینک و زینک با ماشین چاپ از نکات بسیار ضروری برای طراحان گرافیک، اجراکاران و مسئولان نظارت بر چاپ است. ماشین های چاپ افست، بر اساس بزرگترين اندازه کاغذی که قادر به چاپ آن باشند، دسته بندی می شوند. واحد دسته بندی ماشین چاپ افست ورق است.

بزرگترين اندازه كاغذي كه به ماشین چاپ داده می‌شود را ورق می‌گويند. مثال: به ماشین چاپی که حداکثر اندازه کاغذ 50×35 سانتي متر را قبول کند ماشین چاپ یک ورقی می گویند. در جدول زیر نام تعدادی از ماشین های چاپ كه بر اساس اندازه کاغذ و زینک تعریف شده است را مشاهده می کنید.

لیتوگرافی

در نظارت بر چاپ اطلاع از فرآیند لیتوگرافی نیز از جمله ضروریات به شمار می آید. هیچ دستگاه چاپی نمي تواند همانند یک نقاش با رقیق کردن و یا در هم آمیختن رنگ ها، کار رنگ سازی و یا حتی ایجاد خاکستری های متفاوت را انجام دهد. در حقیقت تمام تصویرهای چاپی از لکه هایی با اندازه هاي گوناگون و با رنگ یکسان تشکیل شده اند، حتی تیرگی ها و روشنی ها هم با همان لکه ها ایجاد می شوند. به عبارتی دیگر دستگاه های چاپ اعم از چاپگرهای رومیزی و یا دستگاه های بزرگ چاپ افست، فقط با ایجاد لکه هایی خالص از مرکبی که در آن قرارداده شده، تیرگی، روشنی و یا رنگ ها را ایجاد می کنند. این لکه ها را هافتن (Halftone) و تصویری را که از آن تشکیل شده باشد تصویر مبتنی بر هافتن می نامند.

بنابراین، تمام تصاویر چاپی با روش افست، از کنار هم و یا روی هم قرار گرفتن هافتن ها تشکیل شده اند. در واقع هافتن ها اجزاي تشكيل دهندة تصوير در چاپ افست می‌باشند. در فناوری کنونی چاپ افست، هافتن ها به اندازهای کوچک هستند که یک انسان با قدرت بینایی طبیعی و عادی، نمي تواند آن ها را ببیند. به ویژه اگر چاپ تصویر، خوب انجام شده باشد. در حقیقت روش تولید تصاویر چاپی و حد کیفیت قابل پذیرش آن‌ها، با در نظر گرفتن توان بینایی انسان طبیعی، ابداع و تعیین شده است. از این رو اگر با استفاده از یک ابزار مانند ذره بین به تصاویر چاپی نگریسته شود، هافتن ها و جزئیات دیگری از آن‌ها نمایان خواهد شد که تشکیل دهندة آن تصویر خواهند بود.

جزئیات هافتن ها

جزئیات هافتن ها عبارت اند از:

• اندازة هافتن،
• شکل هافتن،
• تناوب هافتن،
• زاویه قرارگیری هافتن ها نسبت به خط افقی
• و اگر تصویر رنگی باشد، رنگ هافتن

جزء آن خواهد بود. بنابراین در فرایند چاپ افست، هافتن عنصر اصلی تشکیل تصویر و از عوامل اصلی کیفیت چاپ است و در نظارت بر چاپ ناظر چاپ افست در درجة اول باید به عوامل مؤثر بر آن توجه داشته باشد به طورکلی باید گفت که بیشتر معایب چاپ، از تغییرات ناخواسته در هافتن ها به وجود می آید. این تغییرات ناخواسته که باید آن‌ها را جزء خطاهای چاپی به شمار آورد، بیشتر در بخشی از مرحله پیش از چاپ و مرحله چاپ به وجود می آیند.

استاندارد مشخص كردن ترامها يا هافتن ها Lpi معناي به Lines per inch بيانگر اين است كه در يك خط به طول يك اينچ چند نقطه قرار دارد.

شكل هافتن يا ترام

فکر اولیة استفاده از هافتن توسط ویلیام فاکس تالبوت (Henry Fox Talbot) مطرح شد. او استفاده از هافتن را برای ایجاد یک ارتباط فنی میان عکاسی و چاپ اینتگلیو  (گراوور) و راه حلی مناسب برای چاپ تصاویر عکاسی مطرح کرد. آنچه تالبوت دریافته بود بسیار با ارزش تر از آن ابزارهایی بود که در آن زمان اختراع و یا به کار گرفته شده بود. او به درستی می دانست سطحی که با نقطه های فاصله دار با مرکب سیاه پوشیده شود، خاکستری دیده خواهد شد. و آن نیز حاصل خطای ادراک بینایی انسان است.

همچنین او می دانست مقدار تیرگی و روشنی نقطه هاي خاکستری ایجاد شده با نقطه های سیاه، وابسته به فاصلة بین آن نقطه ها و اندازه و شکل نقطه ها است. در طول دو دهه پس از پیشنهاد تالبوت، سعی همگان بر آن بود تا بتوانند به گون های عملی و اقتصادی از راه حل فنی تالبوت استفاده کنند. پس از این واقعه، دیگران با امیدواری بیشتری مسير ایجاد تصاویر مبتنی بر هافتن را پیمودند. توسعة استفاده از هافتن در تولید تصاویر و گرافیک به سرعت شدت گرفت و روز به روز بر کیفیت آن افزوده و به عنوان بهترین راه حل در تولید انبوه عکس و گرافیک به کار گرفته شد؛ راه حلی که تا امروز نیز تداوم پیدا کرده است.

هافتن ها شكل هاي گوناگوني دارند

در نظارت بر چاپ باید توجه نمود که هافتن ها شكل هاي گوناگوني دارند كه هر كدام بنا به موقعيت خاصي مورد استفاده قرار می‌گيرند. هافتن ها  می‌‌توانند به شكل دايره، بيضي، مربع، لوزي، شش ضلعي و خطي (ترام لاین) باشند. هر كدام از ترام ها با توجه به شكل ظاهري شان تأثيرات متفاوتي را در تصوير به وجود می‌آورند.

براي مثال هر چه ترام ها لبه هاي نرمتري مانند دايره و بيضي داشته باشند، تصوير نرمتر يا لطیف تر به وجود می‌آيد و بر عكس، هر چه لبه هاي ترام ها تيزتر باشد تصوير نهايي خشن تر و با کنتراست بالا به نظر می‌آيد. ترام هاي شش ضلعي و مربع، براي چاپ هاي گود مانند فلكسو (چاپ بسته هاي پالستيكي) استفاده می‌شوند.

رنگ هاي مورد استفاده در چاپ ترام رنگ هاي خاصي هستند كه براي اين چاپ طراحي و ساخته شده اند. اين رنگ ها شفاف بوده و با برخورد با يكديگر رنگ هاي جديدي توليد مي‌كنند. به عبارتي در چاپ افست به كمك چهار رنگ اصلي CMYK شامل سایان Cyan ،ماژنتا Magenta ،زرد Yellow ، سياه Black تمام طيف رنگ ها به وجود می‌آيند.

معيار سنجش ترام ها بر حسب Lpi است هر چه عدد Lpi بيشتر باشد، ترام ها ريزتر شده و تصوير با كيفيت بهتري چاپ می‌شود. معمولا در كارهاي چاپي افست براي كاغذ گالسه از ترام 175 Lpi و براي كاغذ تحرير از ترام 150 Lpi ستفاده می‌شود. همچنين هر چه عدد تراكم ترام بيشتر باشد، مقدار رنگ كمتري بر روي سطح چاپ منتقل می‌شود.

در چاپ هايي كه رنگهاي خاصي مانند طاليي يا نقرهاي مورد نياز است، از زينك ديگري به غير از چهار رنگ هميشگي استفاده می‌شود. به زينك جديد، رنگهاي اسپات spot گفته می‌شود.

زاوية ترام ها

از ديگر مسائلي كه در نظارت بر چاپ باید به آن ها توجه شود، اندازه و زاوية ترام ها است. زاوية قرارگيري ترام ها باعث شكل گيري تصوير و به وجود آمدن رنگ هاي جديد می‌شود. قرار گرفتن ترام ها در يك زاوية خاص بر اساس فيزيك چشم انسان طراحي شده است. هر چه پرتوهاي ورودي به قرنية چشم در راستاي خط افقي و عمودي باشد، در ذهن انسان تأثير بيشتري دارد و هر چه به خطوط 45 درجه و شيبدار نزديك شود، كمتر بر ذهن تاثير می‌گذارد. به همين علت، رنگ زرد كه از تمام رنگ ها روشنتر است، در زاوية صفر درجه و پس از آن رنگ هاي فيروزه اي و سرخابي كه بيشترين برخورد را با چشم دارند در زاوية 45 درجه و 75 درجه و رنگ سياه در زاوية 15 درجه قرار می‌گيرد.

اگر رنگ ها نقاط رنگي يا ترام ها در زاوية درستي قرار نگيرند، در مكان هاي ديگري شكل می‌گيرند و كيفيت تصوير را كم مي‌كنند. در موارد خاصي، جهت قرارگيري ترام ها نسبت به يكديگر يا نسبت به راه كاغذ و يا انعكاس نور و غیره شكل خاصي از تصوير به وجود می‌آيد كه در اصطلاح به آن “پيچازي” گفته می‌شود. در اين وضعيت نوعي خطاي بصري براي چشم انسان به وجود می‌آيد. چنان چه اختلاف بين زاوية دو ترام مختلف، كمتر از 30 درجه باشد نيز پيچازي به وجود خواهد آمد.

در انتهاي مراحل زينك‌گيري، هميشه وجود ريجسترها را در 4 زينك مورد بررسي قرار می گیرد و در هنگام چاپ با يك لوپ، ريجستر بودن رنگ ها بر روي يكديگر را كنترل می شود.

هافتن عنصر بنیادین لیتوگرافی

برای چاپ یک تصویر در فرایند چاپ افست، پیش از هر اقدام باید آن را به شکل هافتن درآورد؛ به این کار لیتوگرافی و به فرد متخصصی که تصویر هافتن را به وجود می آورد، لیتوگراف می‌گویند. در گذشته کار لیتوگرافی با استفاده از انواع دوربین ها و فیلم های عکاسی مخصوص انجام می‌شد، اما اکنون استفاده از این تجهیزات که آنالوگ بودند، منسوخ شده و جای خود را به ابزارهای دیجیتال داده اند.

ابزارهای ایجاد هافتن دیجیتال

در مقابل لیتوگرافی عکاسی، لیتوگرافی دیجیتال از رونق بیشتری برخوردار است. نکته مهم این است که بدانیم با تمام پیشرفت هایی که در سایه نوآوری های دیجیتال انجام گرفته است، اساس کار لیتوگرافی و چاپ بر ایجاد هافتن است. تفاوت در این است که در لیتوگرافی عكاسي، هافتن به روش عکاسی دوربین های پروسس ایجاد می‌شود ولي در لیتوگرافی دیجیتال، هافتن را با ابزارهایی چون چاپگر لیزر (Laser Printer) ایمیجستر (Imagesetter) پلیتستر (Platesetter) ایجاد می کنند.

گردش کار لیتوگرافی دیجیتال به دو روش سی تی اف (Computer To Film) و سی تی پی (- Computer To Plate) انجام می‌شود، در روش سی تی ف اطلاعات به دستگاه ایمیجستر ارسال می‌شود و این دستگاه اطلاعات را به روی فیلم به شکل هافتن ظاهر می‌کند و پس از آن، تهیة پلیت همانند روش آنالوگ انجام می‌شود.

در نظارت بر چاپ باید دقت نمود که در روش سی تی پی اطلاعات به دستگاه پلیتستر داده مي‌شود و این دستگاه به طور مستقیم اطلاعات را روی پلیت ظاهر مي‌کند. در این روش، خطاهای حاصل از نوردهی به پلیت که در روش سی تی اف وجود دارد از بین‌مي‌رود؛ از این رو دقت هافتن ایجاد شده در پلیت بسیار بالاتر خواهد بود.

روش ایجاد هافتن به كمك رايانه

یکی یگر از امور نظارت بر چاپ در رابطه با روش ایجاد هافتن است که به دقت آن اهمیت می بخشد. اگر برای هر یک از این سه رنگ اصلي هشت بیت در نظر گرفته شود،  می‌‌توان 256 شدت نور برای هر یک تعیین و رمزگذاری کرد. پس رمزینة هر رنگ متشکل از سه جزء و هر جزء، متعلق به یکی از سه رنگ اصلی است. اگر چه اندازۀ نقطه هایی که یک چاپگر یا یک دستگاه ایمیجستر و یا پلیتستر ایجاد می‌کنند وابسته به کیفیت آن دستگاه است، ولی در حقیقت نقطه هایی که لیزر ایجاد می‌کند بسیار كوچك اند و بین آن ها فاصله ای وجود ندارد؛ آن چنان که توالی یک ردیف از آن ها، یك خط به نظر می‌رسد.

دستگاه های ایجاد هافتن

تعداد نقطه هایی که دستگاه های مذکور (چاپگر، ايميجستر و پليتستر) در یک واحد طولی معین  می‌‌توانند ایجاد کنند، دقت وضوح (Resolution) ناميده می‌شود که یکی از عوامل سنجش کیفیت آن دستگاه ها هم به شمار می‌رود. به طور قراردادی واحد طول برای اندازه گیری تعداد نقاطی که دستگاه  می‌‌تواند ایجاد کند، اینچ انتخاب شده است و به همين علت، دقت وضوح با سرواژه دي پي آي (dpi) نشان داده می‌شود. که مشخص می‌کند که دستگاه خروجی در یک اینچ چه تعداد نقطه  می‌‌تواند ایجاد کند.

برای مثال یک چاپگر با دقت وضوح dpi 600 نقطه هایی به اندازۀ 0016/0 اینچ برابر با 0423/0ميلی متر ایجاد می‌کند که با ديد طبيعي انسان عادی نمي توان هيچ يك از نقطه ها را به صورت مجزا ديد. دستگاه ایميجستر و پلیتستر  می‌‌توانند نقطه های به مراتب كوچكتری ایجاد كنند. برای مثال دقت وضوح دستگاه های معمولی ایميجستر و پلیتستر بین dpi 2400 تا dpi 3600 است.

بنا بر این اندازە یک نقطه ایجاد شده توسط چنین دستگاه هایی ميتواند بین 01/0 تا 007/0 ميلی متر باشد. در تصویر مبتنی بر هافتن دیجیتال، هر یک از لكه های هافتن در محدوده ای معیني تشکیل می‌شوند. دستگاه های چاپگر لیزر، ایميجستر و یا پلیتستر هیچ یک قادر نیستند نقطه هایی با اندازه و فاصله های مختلف ایجاد کنند. از این رو رایانه بر اساس دقت وضوح تصویرو چند عامل دیگر، گروهی از نقطه ها را در یك محل قرار می‌دهد، كه آن را  می‌‌توان یک لکه هافتن به شمار آورد.

سلول هافتن

در نظارت بر چاپ به محل یک لکه هافتن دیجیتال، سلول هافتن می‌گویند و تمام تغییرات یک لکه هافتن فقط در همان سلول روی می‌دهد. البته این تغییرات بر اساس قالبی خاص که به آن شکل لکه هافتن می‌گویند، روی خواهد داد. به عبارتی دیگر، لکه های هافتن از نقطه هایی که چاپگر، ایميجستر و یا پلیتستر ایجاد می‌کنند و در قالبی که در تصویر هافتن تعیین شده است تشکیل می‌شوند. این قالب ميتواند بسیار گوناگون و تقریبا به هر شکلی باشد (مانند اشکال هندسی).

سلول یک لکه هافتن، گنجایش پذیرش تعداد معینی نقطه را دارد که وابسته به دقت وضوح دستگاه خروجی است. اگر تمام گنجایش پر شود، لکه سیاه و اگر کمتر از آن باشد، لکه روشن تر دیده می‌شود. پس برای به دست آوردن یک سطح تیره  می‌‌توان تعداد بیشتری از نقطه های سلول یک لکه هافتن را سیاه کرد و بر عکس برای به دست آوردن یک سطح روشن  می‌‌توان تعداد کمتری از نقطه های سلول را سیاه نمود.

گام های تیرگی تا روشنی نیز به همين روش ایجاد می‌شود. این تیرگی و روشنی ها با درصدی از اندازه کامل لکه هافتن درجه بندی و اندازه گیری می‌شوند. برای مثال یک خاكستری روشن را در یک تصویر چاپی سیاه و سفید در نظر بگیریم، اگر سلول یک لکه هافتن آن را بزرگنمایی و مشاهده کنیم، مشخص می‌شود که لکه های هافتن این خاکستری، با سیاه شدن یك دهم تعداد نقاط آن سلول لکه هافتن تشکیل شده است؛ بنابراین اندازه آن هافتن را برابر با10 % بیان می‌کنیم.

هافتن 50 %

حال اگر یک خاکستری متوسط در همان تصویر را در نظر بگیریم، خواهیم دید که تعداد نقاط سیاه سلول لکه هافتن آن، نصف تعداد نقاط آن خواهد بود كه در این حالت درجه تیرگی این هافتن را برابر50 % بیان می‌کنیم. پس  می‌‌توان نتیجه گرفت که یک خاكستری تیره با هافتن90 % نیز از تیره شدن90 % از تعداد نقاط سلولش ایجاد شده است و رنگ سیاهي که با قرارگیری نقطه های مرکب بدون فاصله از هم و با اندازة کامل شان ایجاد می‌شود، هافتنی به اندازه 100 % دارند. به عبارت دیگر برای ایجاد تیرگی، نقطه ها نزدیکتر نمي شوند بلکه تعداد نقطه ها در محل ایجاد لکه هافتن تغییر مي‌كند.

دستگاه های ایميجستر و پلیتستر نیز تقریبا به همين روش کار می‌کنند. با این تفاوت که در دستگاه ایميجستر از فیلم استفاده می‌شود. سطح فیلم همانند کاغذ عکاسی با مواد حساس به نور پوشانده شده است و با تابش نور لیزر بر آن، قسمت های نور خورده تیره می‌شوند. در دستگاه پلیتستر، به جای فیلم، ورق فلزی یا همان پلیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. سطح پلیت نیز همانند فیلم با مواد حساس به نور پوشانده شده است و نور لیزر همانند فیلم بر آن اثرگذار خواهد بود. در فرایند چاپ، طرح چاپی از پلیت بر سطح چاپی انتقال پیدا می‌کند و فیلم تنها یک ابزار واسطه ای برای انتقال طرح روی پلیت می‌باشد، پس اگر بتوان طرح را بدون واسطه به پلیت انتقال داد، تمام خطاهای کاری که حاصل کار با ابزار واسطه ای هستند حذف خواهند شد و به این علت، محصول چاپی که حاصل استفاده از ابزار پلیتستر است کیفیت بیشتری دارد.

ابزار مدیریت رنگ در کار چاپی

به طور کلی  می‌‌توان گفت که کار نظارت بر چاپ، با توجه به دقت مورد انتظار و ابزار به کار گرفته شده می تواند یک کار بسیار ساده و یا یک فرایند به نسبت پیچیده باشد، عامل مهمي كه این فرايند را ساده یا پیچیده می کنند، در درجه نخست اقتصاد کار است. ممکن است محصول چاپی که شما قرار است نظارت بر چاپش را انجام دهید به عنوان مثال یک خبرنامه تبلیغاتی محلی باشد و برای سفارش دهندگانش فقط درستی شماره تلفن و آدرسشان كفايت كند. در این صورت استفاده از ابزارهای دقیق اندازه گیری چاپ به صرفه نیست و حتی نوعی وقت تلف کردن خواهد بود و يا ممکن است محصول چاپی مورد نظارت، به عنوان مثال یک کاتالوگ از آثار نقاشی های هنرمندان بسیار مشهور باشد.

در اینجا نظارت تا حد ممکن باید درست انجام شود. زیرا سفارش دهنده حتما از شما خواهد بود كه کاتالوگ چاپ شده، نزدیکترین عکس از نقاشی ها را داشته و کوچکترین تفاوتی با اصل اثر نداشته باشد. ما در اینجا کوشش می کنیم فرایند یک نظارت بر چاپ محصول متوسط را شرح دهیم.

حد نظارت متعارف نظارت بر چاپ

در نظارت بر چاپ پیش از هر كار روش تولید را مشخص کنید، ممکن است محصول چاپی شمارگانی بسیار بالا داشته باشد در این صورت استفاده از ماشین های چاپ ورقی مقرون به صرفه نیست، همچنین ممکن است شمارگان محصول چاپی بسیار کم و حتی انگشت شمار باشد، و شما ناچار باشید از چاپ دیجیتال استفاده کنید، بنابر این انتخاب روش تولید مرحله اول شروع یک کار چاپی است

ویژگی های مربوط به سطح های چاپ شونده

در نظارت بر چاپ پس از انتخاب روش تولید، شما باید ویژگی های مربوط به سطح های چاپ شونده (كاغذ و مقوا) منطبق با روش چاپ را بررسی کنید. ممکن است شما یا سفارش دهنده علاقه به استفاده از نوع به خصوصي از سطح چاپ شونده داشته باشد، برای مثال ممکن است سفارش دهنده برای هماهنگی با سایر تولیدات پیشین بخواهد از همان کاغذ یا مقوایی استفاده کند که پیش تر در محصولاتش استفاده کرده است و یا اینکه در بازار فقط یک یا دو نوع سطح چاپ شونده موجود باشد. بنابر این شما ناچار هستید نوع مرکب متناسب با آن كاغذ يا مقوا را انتخاب کنید. برای این کار جداول استانداردي وجود دارد که از سوی تولید کنندگان هر محصول ارائه می شود. برای مثال کاغذهای مات، نوع مرکب خاص خود را دارند و کاغذهای براق نیز چنین هستند.

نوع مرکب

در نظارت بر چاپ پس از تعیین روش تولید و مواد، که می تواند سطح چاپ شونده و نوع مرکب چاپ باشد، باید فایل و یا سند آماده به چاپ را از طراح تحویل گرفت، مهم است كه فایل روی لوح فشرده، با درج تاریخ و حتی امضا و همراه با نمونه پرینت باشد. بسیاری از سوءتفاهم های مربوط به کارهای خراب شده و اشکالات چاپی به علت آن است که افراد نمی پذیرند که خطای بوجود آمده مربوط به کار آن‌ها بوده است.

لیتوگرافی

همچنین لیتوگراف باید از روش چاپ، نوع سطح چاپ شونده و مرکب اطلاع پیدا کند، شکل، تراکم و زاویه هافتن ها، تابعی از شرایط مواد و روش تولید است که یک لیتوگراف باید از آن‌ها اطلاع داشته باشد. محصول نهایی لیتوگرافی پلیت است، که به ماشین چاپ نصب می شود. اما تهیه پلیت با دو روش انجام می شود در روش قدیمیتر که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد ابتدا از فایل فیلم و از فیلم پلیت تهیه می شد و به آن روش CTF می گویند و روش جدیدتر آن است که بدون واسطه از فایل، پلیت تهیه می‌شود که به آن روش CTP می گویند، بنابر این از هر روش که استفاده شود این پلیت است که باید طرح را روی سطح چاپ شونده انتقال دهد، پس کنترل کیفیت پلیت بسيار اهميت دارد. و چون پلیت حاوي هافتن ها است. بنابراين بايد از صحت و درستی هافتن های قرارگرفته بر پلیت اطمینان حاصل کرد. این کار با ابزاری به نام آی سی پلیت IC PLATE انجام می شود.

چاپخانه

پس از انجام لیتوگرافی، سطح چاپ شونده، مرکب و پلیت ها را باید تحول چاپخانه داد، بهتر است سطح چاپ شونده 24 ساعت قبل از شروع چاپ در چاپخانه قرار داده شود تا هم دما و هم رطوبت چاپخانه شوند. اپراتور پس از بستن پلیت ها در جای خودشان در دستگاه چاپ و قراردادن سطح چاپ شونده در منبع تغذیه ماشین، شروع به گرفتن نمونه و تنظیم ماشین چاپ می کند.

پس از آنکه کار تنطیم تمام شد، اپراتور از شما می خواهد کار را مورد ارزیابی قرار دهید و اگر منطبق با کیفیت مورد نظرتان هست، کار چاپ انجام شود. در اینجا ارزیابی شما باید بر اساس اندازه گیری عناصر نوار کنترل رنگ همچنین رویت فرم چاپی در شرایط نور استاندارد باشد.

شکل معمول نور استاندارد، نور روز هست، که با شاخص کلوین اندازه گیری شده و حدود 5000 درجه کلوین است. میزکار اپراتور دستگاه چاپ، دارای چنین نوری است. پس سعی کنید در زیر نور میزکار اپراتور نمونه را بررسی کنید. همچنین جعبه هایی ساخته شده که مانند یک ویترین هستند و نوری استاندارد شده دارند، می توان نمونه را در آن جعبه قرار داد و در مورد آن قضاوت کرد.

نوار کنترل رنگ چیست؟

اگر فرم های چاپ افست را پیش از برش مورد دقت قرار دهید، خواهید دید که یک نوار مشتمل بر چند مربع رنگی در لبه کاغذ قرار گرفته است، این نوار را “نوار کنترل رنگ” می نامند. شاید این گفته که: »بهترین ناظرچاپ کسی است که به رنگ های تصوير چاپي توجه ندارد بلكه رنگهای نوار کنترل رنگ را به دقت اندازه می گیرد، بسیار درست باشد. زیرا در اغلب موارد اگر رنگ های این نوار درست چاپ شده باشند محصول چاپی هم نزدیک ترین رنگ را نسبت به اصل طرح خواهد داشت. بنابر این اندازه گیری رنگ های کنترل رنگ به معني نیمی از نظارت رنگ محصول چاپی است. نوارهای رنگ شکل های مختلفی دارند، برخی از آن ها نیز از یک استاندارد تبعیت می کنند، اما همه آن‌ها شامل عناصر معینی هستند:

• G – شاخص رنگ های پروسس مرکب چاپ
• D, F, A – شاخص انطباق پلیت ها (Mark Register)
• در نوار رنگ ها مرب عهاي رنگي با تراکم هافتن در مقادیر 25،%50 %و75 %که برای هر یک از چهار رنگ پروسس تعریف شده است، براي سنجش چاقي هافتن، مورد استفاده قرار می گیرد.

از آنجا که چاقي ترام منظم نيست و در درصدهاي مختلف هافتن اثری متفاوت دارد، هافتن 50 %را برای سنجش به عنوان شاخص قرار می دهند، زیرا در این درصد از هافتن، اندازة چاقي آن در حد بالاتری از سایر درصدها مشخص می شود.

چاقي هافتن

در نظارت بر چاپ چاقي هافتن عبارت است از بزرگ شدن اندازه هافتن ها از مقدار تعیین شده لیتوگرافی، هنگام چاپ. این مقدار به وسیله دستگاه دنسيتومتر قابل اندازه گیری است.

مربع های رنگی خالص كه براي سنجش دانسيته مركب کاربرد دارند در سراسر فرم چاپي قرار می‌گيرند. اين مربع ها اپراتور ماشين چاپ را آگاه می کند كه مركب دهي در سراسر فرم چاپی به طور يكنواخت انجام می شود.

علائم ستاره اي (TARGET STAR)

در نظارت بر چاپ علائم ستارهاي براي سنجش تغییر شکل هافتن به كار می‌رود، شکل هر یک از عالمت های ستارهای از 36 مثلث کشیده تشکیل شده که با فاصله 5 درجه از هم قرار گرفته اند. اين شاخص به طور معمول با چشم سنجیده می شود و نامتقارن بودن آن ها نشان دهندة تغییر در شکل هافتن ها خواهد بود. از جمله تغییراتی که در علائم ستارهای ایجاد می شود عبارت است از:

• بزرگ شدن مركز ستاره به شكل دايره، که نشانگر چاقي بیش از حد هافتن است.
• بزرگ شدن مركز ستاره به شكل بیضی، که نشانگر كشيده شدن شکل هافتن است.

نكاتي كه ناظر چاپ بايد بداند

1. مربع با مركب 300 %

در نظارت بر چاپ این مربع براي اندازه گيري بیشینه دانسيته مركب چاپ شده است. در محاسبات ریاضی، هر رنگ در نهایت می تواند دانسیته ای برابر با 100 %داشته باشد. پس اگر چهار رنگ اصلی چاپ در بیشینه خود در یک نقطه روی هم چاپ شوند، باید پوششی برابر با 400 %داشته باشند، اما چون مركب به خوبي منتقل نمي شود و حتی در این حالت خشك نمي شود، استفاده از پوشش 400 %خطا محسوب می شود، بنابر این اغلب استانداردهای چاپ پوششی میان 240 % تا 320 %را پيشنهاد مي‌كند. مربع 300 % در حقیقت حاصل چاپ 80 %مشكي، 80 %سايان، 70 %ماژنتا و 70 %زرد است.

2. مربع خاكستري سه فام

در نظارت بر چاپ مربع خاكستري، در مجاورت، این مربع نتیجه چاپ 50 % سايان،39 %ماژنتا و 39 %زرد است. این مربع بايد خاکستری دیده شود، به همین سبب آن را در کنار خانه مشكي با هافتن50 % قرار داده اند تا هر گونه تغییر رنگ را نشان دهد. بهترین حالت آن است که این دو مربع یک رنگ و خاکستری دیده شوند، اما اگر مربع خاکستری سه فام، دچار تغییر رنگ شد، این بدان معناست که یکی از رنگ های سایان، ماژنتا و یا زرد دانسیته درستی ندارند.

3. مربع رنگ هاي اصلی و ترکیبی

در نظارت بر چاپ این مربع ها براي سنجش همپوشاني مرکب، استفاده می‌شوند. بيشتر رنگ ها در صنعت چاپ از طریق اين هم پوشاني ایجاد خواهند شد. براي این که هم پوشاني مناسب داشته باشيم، لازم است ترتيب چاپ رنگ ها درست انجام شود. يكي از رايج ترين ترتيب هاي رنگي كه مورد استفاده قرار می‌گيرد ترتيب سايان، ماژنتا و زرد است كه رنگ سیاه نيز يا در اول يا آخر ترتيب قرار می‌گيرد.

منبع: پایگاه کتاب های درسی