طراحی و چاپ مجله : چیستی نشریات و اصول نشر آن‌ها
این نوشته با موضوع ” طراحی و چاپ مجله : چیستی نشریات و اصول نشر آن‌ها” بر گرفته شده از کتاب منتشر شده در پایگاه کتاب‌های درسی است. مجله، به مدركي جلد شده گفته می شود كه به طور منظم و با فاصله انتشار مرتب و تحت شماره رديف و دوره و تاريخ معين در زمینه‌هاي گوناگون (اجتماعي، سياسي، اقتصادي، فرهنگي، ادبي، ديني، علمي، فني، كشاورزي، نظامي، هنري، ورزشي، و نظاير اين‌ها) بيش از دو بار در سال منتشر شود و در تهيه مطالب آن بيشتر از يك نفر مشاركت اشته باشد و نيز داراي بيشتر از يك مقاله باشد. فرهنگ فارسي معين، مجله را مجموعه اي تعريف كرده است كه به طور مرتب منتشر می شود و شامل مقالاتی در موضوعي واحد يا در موضوعات مختلف باشد.
قانون مطبوعات مورخ 11/5/1331 مجله را اين گونه تعريف مي كند: «مجله نشريه اي است كه براي روشن ساختن افكارعمومي مردم در زمینه‌هاي مختلف اجتماعي، سياسي، علمي و فني يا ادبي و ترقي دادن سطح معلومات عامه و نشر اخبار و اطلاعات عام المنفعه و انتقاد و صالح انديشي در امور عمومي به طور منظم و در زمان معين طبع و نشر گردد.«
اين تعاريف، طراحی و چاپ مجله را در حد ضروري معرفي مي كند اما اين نكته را نيز بايد افزود كه قطع و تعداد صفحات مجله به گونه اي است كه نياز به نوعي صحافي دارد و مانند روزنامه، صفحات آن را بدون دوخت لا به لای هم نمي گذارند. كاربرد مجله نيز با روزنامه متفاوت است: فقط براي يك روز ارزش ندارد؛ آن را نگاه مي دارند و بعضي انواع آن به عنوان مرجع مدت‌ها استفاده می شود و همين نكته در قطع ونوع صحافي آن اثر مي گذارد.
نقش موضوعات در طراحی و چاپ مجله
موضوع از جمله مواردی است که در طراحی و چاپ مجله نقش به سزایی دارد. بيشتر مجلات، موضوعي تخصصي دارند و به زمينه ويژه اي مربوط می شوند كه اين نيز از تفاوت‌هاي اساسي مجله و روزنامه مي باشد. در واقع، نخستين مجله‌ها بر اثر احساس نياز به پيام رساني در يك موضوع تخصصي به وجود آمده اند. به طور مثال، نخستين نشريه در ايران، “فلاحت مظفري” است كه ويژه كشاورزي بوده است و پس از آن هم مجلات ديگر غالبا موضوعي ويژه داشته اند.
تعيين قطع در طراحی و چاپ مجله
تعيين قطع مجله و حدود احتمالي تعداد صفحات آن نيز، از تصميماتي ست كه در شروع طراحی و چاپ مجله بايد اتخاذ شود. نكته‌هاي زير را براي تعيين قطع مجله در نظر مي گيريم:
امروزه قطع بيشتر مجله‌ها رحلي يعني حدود 21×5/28 سانتیمتر است كه حدود اندازه استاندارد A4 مي باشد. با نگاه بهره وري، قطع بسيار مناسبي است و در تكثير صفحات يا ارسال آن با دستگاه دورنگار، دور ريز و سطح هدر رفته ندارد. اين قطع، مضرب صحيحي از كاغذ 60× 90 سانتیمتر معروف به سه ورقي يا سه برگي است و نسبت به اين ابعاد كاغذ، دور ريز ندارد.
قطع مجله بهتر است مضرب صحيحي از اندازه كاغذهاي موجود در بازار باشد تا دور ريز و حاشيه باطله نداشته باشد. در شمارگان چند هزار تايي كه حداقل شمارگان يك مجله است، اگر مقداري از هر فرم چاپي اضافي بماند و باطله شود، در مجموع زيان اقتصادي چشمگيري در هر شماره انتشار مجله خواهيم داشت. در ايران كه كاغذهاي رايج بيشتر 70×100 سانتیمتر معروف به 5/4 ورقي و 90×60 سانتیمتر معروف به سه ورقي ست، قطع مجله بهتر است مضرب صحيحي از اين كاغذها باشد.
گاهي اوقات مسولین يك مجله، تمايل شديدي به متمايز بودن قطع نشريه با ساير نشريات دارند. اين تمايل يا باعث می شود مقداري دور ريز كاغذ را قبول كنند (كه البته در شمارگان باال به هيچ وجه قابل قبول نيست) يا از روش‌هايي مانند تا شدن مجله روي محور افقي استفاده نمايند. مثلا يكي از مجالت ويژه ادبيات در اروپا قطعي بزرگ و دو برابر مجالت معمولي دارد ولي تعداد صفحات آن كم است و مجله را به حالت تا شده روي خط تقارن افقي جلد حمل مي كنند و در دست مي گيرند.
مخاطبان مجلات
ویژگی‌هاي مخاطب مجله از جنبه‌هاي مختلف بايد در طراحی و چاپ مجله لحاظ شود. مثلا مجله اي كه ويژه كودكان است، نبايد قطع آن بيش از اندازه بزرگ انتخاب شود يا تعداد صفحاتش بيش از مقدار طبيعي انتخاب گردد. زيرا قدرت ماهيچه‌هاي دست كودك محدود است و سطح و وزن مجله او بايد به گونه اي انتخاب شود كه حمل و نقل و خواندن آن، در نهايت راحتي صورت پذيرد. يا مجله اي كه ويژه نوسوادان در روستاها باشد برعكس نمی تواند قطع كوچكي داشته باشد زيرا حروف چنين مجله اي به ناچار درشت است و در نتيجه قطع بزرگي را ميطلبد.می توان چنين جمع بندي كرد كه قطع مجله، به دو عامل يكي حسي و ديگري اقتصادي بستگي دارد.
جلد مجله
جلد مجله در مبحث طراحی و چاپ مجله از نظر حسي، بايد مناسب موضوع مجله و مخاطبان آن باشد و از نظر اقتصادي، در مقايسه با كاغذهاي موجود در بازار، دور ريز نداشته باشد و براي تكثير، ارسال مطلبي به راه دور، قرارگيري در كيف و زونكن و غیره حداكثر بهره وري را داشته باشد. تعداد صفحات مجله با قطع، رابطه معني داري ندارد؛ ولي با شناختي كه از فرم چاپي کسب کرده اید، اكنون مي دانيد كه صفحات متن مجله، بايد مضرب صحيحي از 8 يا 16 باشد.
سرلوحه ( لوگوتايپ)
در آغاز كار يك مجله، گذشته از برنامه ريزي لازم براي تهيه مطالب و تعيين سردبير و اعضاي شوراي نويسندگان و پيشبيني‌هاي لازم براي امور اجرايي مجله، از نظر جنبه‌هاي گرافيكي نيز پيشبيني‌هايي ضروري ست. نخستين كار گرافيكي مجله، طراحي نام مجله است كه به آن “سرلوحه” يا “لوگوتايپ” مي گويند و در واقع نشانه يا “آرم” مجله مي باشد.
ویژگی‌هاي گرافيكي سرلوحه مجله
در طراحی و چاپ مجله روحيه كلي طراحي سرلوحه بايد با موضوع و هويت مجله متناسب باشد. به طور مثال، طراحي خط عنوان يك مجله موسيقي، بايد حال و هوا و احساس موسيقي را القا كند يا طراحي خط سرلوحه يك مجله ويژه كودكان بايد با وجود خوانا بودن، با روحيه شاد و پر تحرك كودكان، متناسب و از شيريني و چشم نوازي بهره كافي داشته باشد.
سرلوحه نشريه اي ادبي براي كودكان و نوجوانان است كه روحيه اي ايراني دارد و شخصيت ادبي اين موضوع را کاملا القا مي كند.
غير از سرلوحه فارسي، سرلوحه انگليسي همان مجله ديده می شود كه از لحاظ بصري کاملا با نمونه فارسي هماهنگي دارد.
سرلوحه بايد در نگاه نخست و بدون تالش بسيار خوانده شود و نوگرايي و خالقيت نبايد بيش از حد به خوانايي آن صدمه بزند. سرلوحه مجله بايد از جاذبه بصري و چشم نوازي برخوردار و از ابداع و خلاقیت و ابتكار هنري بهره كافي داشته باشد. در طراحی و چاپ سرلوحه، موارد مختلف كاربرد آن بايد در نظر گرفته شود و اين امر، در اندازه سطوح و ضخامت‌هاي خطوط مثبت و منفي طرح رعايت گردد. به طور مثال، در نشريه اي كه سرلوحه به صورت ريز در كنار شماره صفحات مي آيد، رسامي آن بايد به گونه اي باشد كه پس از ريز شدن، هيچ قسمت آن از بين نرود و همان شخصيت و وضوح روي جلد را داشته باشد.
طراحی ارژينال سرلوحه
در طراحی ارژينال (Original) يك نشانه حدود 30 سانتیمتر، اگر ضخامت نازك ترين قسمت‌هاي طرح 3 میلیمتر باشد، آن طرح قابليت كوچك شدن را تا يك سانتیمتر شدن طول طرح دارد بدون آن كه وضوح طرح صدمه ببيند. هويت فرهنگي بايد در طراحي سرلوحه در نظر گرفته شود و طراح سرلوحه، ویژگی‌هاي جامعه مخاطب را در نظر بگيرد و با توجه به شخصيت مجله و موضوع آن، آن‌ها را لحاظ كند.
استفاده از حروف تکراری در طراحی سرلوحه
در طراحی و چاپ مجله مستقيما براي طراحي سرلوحه از حروف تكراري و فونت‌هاي موجود در سيستم‌هاي حروف چيني استفاده نشود؛ زيرا، در اين صورت طرحي ويژه و خاص براي مجله طراحي نشده است و سرلوحه از خلاقیت و ابتكار هنري نيز بي بهره مي ماند. با دليلي مشابه، خطوط سنتي مانند نسخ و نستعليق نيز اگر عينا و بدون بهره گيري از خلاقیت و ابداع طراح در سرلوحه به كار روند، مناسب نيستند. طراحي سرلوحه بايد ارزش‌هاي ويژه بصري خلاقه داشته باشد كه منحصر و بديع بوده، چشم مشابه آن را نديده باشد.
براي طراحي سرلوحه، بايد رنگ سياه بر روي كاغذ سفيد اتود كرد و فقط در مرحله طراحي جلد مجله، براي رنگ سرلوحه بايد پيشنهاد مناسب را ارائه داد. زيرا سرلوحه، حتي در مجلات رنگي، كاربردهاي يك رنگ دارد. مانند مُهر مجله يا با پاكت‌هايي كه مجله را درون آن‌ها ارسال مي كنند و فقط با يك رنگ چاپ شده اند.
سرلوحه، بايد با مخاطب مجله ارتباطي تفاهم آميز برقرار كند. برقراري تفاهم بين اثر هنري و مخاطب آن البته در تمام هنرها ضروري ست و سرلوحه نشريه اي موفق است كه بر مخاطبان مجله تأثير مطبوع و چشم نواز داشته باشد و بر ناخودآگاه آن‌ها تأثير بگذارد تا نوعي تفاهم و علاقه نسبت به سرلوحه حس كنند.
استفاده از اشکال در طراحی سر لوحه
گاهي در طراحي سرلوحه، علاوه بر طراحي خط، از شكل‌هاي اصلي دايره، مربع، مثلث يا شكل كمكي ديگري استفاده مي كنيم كه جزو جدا نشدني سرلوحه می گردد. منظور از كاربرد اين شكل كمكي، ممكن است خلاقیت، بر قراري تعادل و توازن و يا دادن نوعي ويژگي بصري به سرلوحه باشد سرلوحه غالبا در قسمت بالای جلد مجله قرار مي گيرد، ولي براي دستيابي به فضاي بصري معاصر يا خلاقیت و نوجويي می توان آن را در نواحي ديگر روي جلد هم قرار داد؛ مشروط بر آن كه طراح در مجموع عناصر بصري روي جلد را به خوبي و يا موفقيت سامان داده باشد.
روحيه كلي و ثابت جلد (اونيفورم)
در طراحی و چاپ مجله جلد مجله علاوه بر آن كه محافظ صفحات مجله است، در ترغيب خواننده براي خريد و خواندن مجله سهم مهمی دارد و ماهيت كلي مجله را نشان می دهد. پس از مشخص شدن طرح سرلوحه و قطع مجله، روحيه كلي جلد كه اصطلاحا به آن »اونيفورم» مي گويند، بايد طراحي شود.
»اونيفورم» يعني روحيه ثابت طرح جلد كه در شماره‌هاي مختلف مجله بايد ثابت بماند ولي ممكن است طرح روي جلد يا رنگ‌هاي آن در هر شماره تغييركند. در سراسر دنيا، مجلات بسياري هستند كه اكنون سالهاست روي جلد مشخص و ثابتي دارند ولي طرح روي جلد آن‌ها در هر شماره تغيير مي كند. هم تنوع لازم براي خواننده وجود دارد و هم شخصيت ثابت ويژه تصويري مجله حفظ می شود.
شخصيت مجله و موضوع
در طراحی و چاپ مجله و اونيفورم نيز مانند سرلوحه، عامل اساسي در نظر گرفتن شخصيت مجله و موضوع آن ویژگی‌هاي مخاطبان مجله است. اونيفورم ثابت جلد يك مجله مربوط به موزه داري، بايد وقار و آرامش و تاريخي بودن سوژه را همراه با روحيه اي پويا و امروزي القا كند و اونيفورم ثابت جلد مجله كودكان، شادابي و سرزنده بودن و سادگي دنياي كودكان را تداعي نمايد. در اونيفورم، غير از سرلوحه، اندازه حروف ريز كنار سرلوحه و نحوه قرارگيري آن‌ها نيز بايد ثابت، و با ساير عوامل بصري كه در جلد ديده می شود، تناسب داشته باشد.
اونيفورم، بايد از خالقيت و نوآوري برخوردار باشد و غير تكراري بودن و ناآشنايي فضاي بصري روي جلد تا حد زيادي به موفقيت مجله كمك مي كند. طراحی جلد بايد به سليقه مخاطبان مجله در مورد تصاوير و گرايش عمومي آن‌ها آشنا باشد و طوري مجموعه جلد را طراحي شود كه در ميان د هها جلد ديگر در دكه روزنامه فروشي جلوه كند و ميل به تورق و توجه به محتوا را در بيننده برانگيزد و نوعي كنجكاوي در او ايجاد كند.
در بعضي نشريات كه سرلوحه با خطوط سنتي عينا خوشنويسي شده است، اونيفورم، وظيفه امروزي كردن ماهيت بصري جلد را بر عهده دارد و بايد به گونه اي با سرلوحه تلفيق شود كه در مجموع، جلد مجله حالتي نو و معاصر داشته باشد.
نامگذاري صفحات جلد مجله
در طراحی و چاپ مجله براي راحتي گفت و گو درباره جلد مجله با چاپخانه و سردبير و غیره، روي جلد را در اصطلاحا «صفحه يك جلد» و پشت آن را «صفحه دو جلد» و ادامه صفحه اخير را «صفحه سه جلد» و صفحه پشت آن را ـ كه در امتداد صفحه يك جلد است ـ «صفحه چهار جلد» مي نامند.
اين نامگذاري سبب می شود كه هنگام گفت و گو در مورد اين چهار صفحه ابهامي پيش نيايد. اونيفورم جلد مجلات، گاهي فقط صفحه يك جلد را شامل می شود و در صفحه چهار جلد از تبليغات استفاده می گردد؛ اما در بسياري موارد می توان صفحه يك و هم صفحه چهار ـ و اگر صحافي مجله ته چسب باشد ضخامت عطف ـ را به اونيفورم اختصاص داد و عناصر بصری که در اين دو صفحه و عطف قرار گرفته اند، با يكديگر تعامل داشته باشند و فضاي بصري واحدي را ايجاد كنند.
نشانه‌هاي قسمت‌هاي ثابت در مجله
در طراحی و چاپ مجله بعضي مجلات، براي هر يك از بخش‌هاي ثابت مجله، نشانه اي ويژه طراحي می شود كه معمولا در ابتداي هر بخش ثابت، در محل معيني قرار مي گيرد. در اين گونه مجلات، خواننده كم كم اين نشانه‌ها را جذب مي كند و با ديدن آن‌ها، بدون اين كه نيازي به خواندن عنوان بخش داشته باشد، بخش مزبور مورد نظر را مي شناسد. اين نشانه‌ها نوعي نشانه فرهنگي هستند و در طراحي آن‌ها، علاوه بر خلاقیت و نوآوري، بايد وحدت شخصیت بصری نشانه‌ها در نظر گرفته شود و حتي از نظر فضاهاي مثبت و منفي (تيرگي‌ها و روشني‌ها يا سياه و سفيد) تفاوت چنداني ميان آن‌ها نباشد.
در شكل زیر، نشانه‌هاي قسمت‌هاي ثابت نشريه صنايع دستي را ملاحظه مي كنيد كه در آن‌ها يك سطح بافته شده ثابت داريم و بخش متغير تصوير در هر نشانه، حالت مشابه نقش فرش يا حصير بافته شده دارد كه صنايع دستي را تداعي نمايد.
در زیر نشانه‌هاي ثابت يك مجله ادبي را ملاحظه مي فرماييد كه در آن‌ها از خط شكسته نستعليق و قرارگيري آن در يك كادر مربع استفاده شده است. انتخاب بجا و درستي ست و خط شكسته نستعليق روحيه اي مناسب با ادبيات دارد. ضخامت كم كادر مربع نيز به تداعي موضوع كمك مي كند و در عين حال، خوشنويسي را تحت الشعاع قرار نمی دهد و تمام نشانه‌ها هم با يكديگر هماهنگ هستند. نشانه‌هاي ديگري مانند نشانه پايان مقالات، نشانه ادامه مطلب ون شانه‌هاي ديگري از اين قبيل را نيز می توان ويژه هر مجله طراحي نمود.
