ساختار نشریه و مجله

توجه به ساختار نشریه و مجله ، به ویژه در مستندنویسی، ضروری است؛ زیرا به هنگام استناد به روزنامه، باید نوع مطلب تشخیص داده شود تا معلوم گردد که مطلب اصولا قابل استناد هست یا نه. مثلا استناد به یک تحلیل، معمولا معتبرتر از استناد به یک تفسیر است. دلیل این گونه مسائل، از تعریف اجزای نشریه در کالبدشناسی آن، معلوم می‌شود.

در ساختار نشریه و مجله نشریه ادواری، شامل روزنامه، مجله، و نشریه تخصصی، دارای کالبدشناسی خاصی است که با کتاب تفاوت دارد.

ساختار روزنامه

در ساختار نشریه و مجله، روزنامه، از نظر صفحه آرایی و صحافی و نحوه توزیع، از دو قسمت تشکیل می شود:

1. «قسمت متن»، که شامل کل مطالب روزنامه و آگهی های «نمایش نما» است. آگهی نمایش نما، هر نوع آگهی بین مطالب صفحه های اصلی، به جز اگهی های نیازمندی‌ها است.
2. قسمت «ضمیمه نیازمندی‌ها »، که فقط شامل آگهی های نیازمندی‌ها است. همچنین، روزنامه ممکن است هر از گاهی، مثلا هر هفته، و یا در بعضی شهرها، یک ضميمه ویژه نیز منتشر و در میان صفحه های روزنامه درج کند. این قسمت را نیز می‌توان قسمت ضمیمه ویژه به حساب آورد.

هر روزنامه به تعدادی صفحه، و هر صفحه به تعدادی ستون تقسیم می شود. هر صفحه و یا ستون می‌تواند دارای «عنوان» ثابت باشد. مثلا كل صفحه ۲ یک روزنامه نوعی ممکن است اخبار داخلی باشد، و ستون اول سمت راست از صفحه ۳ ممکن است ستون اقتصاد باشد.

از سوی دیگر، هر صفحه از روزنامه به تعدادی «مطلب» تقسیم می شود که انواع آن در بخش بعدی تشریح خواهد شد. اما پیش از تشریح انواع مطلب، لازم است ساختار کلی مطلب بررسی شود. به طور کلی، هر مطلب دارای پنج جزء اصلی است:

1. تیتر

در ساختار نشریه و مجله «تیتر» (Heading)، که یک عبارت یا جمله است که با حروف درشت می آید و موضوع و محتوای مطلب را نشان می دهد.

2. لید

در ساختار نشریه و مجله «لید» (Lead)، که شرح مختصری از کل مطلب است که در چند سطر، در ابتدای مطلب می آید، تا خوانندگانی که فرصت کافی برای مطالعه کل مطلب ندارند، فقط آن (ليد) را بخوانند.

3. بدنه مطلب

«بدنه مطلب» (Story Body)، که اصل و کل مطلب منهای تیتر و لید است.

4. عکس یا ترسیم

«عکس یا ترسیم» (Photo یا Art، یا Drawing، و غیره)، که عکس یا ترسیم دستی است که به مطلب ارتباط دارد یا مدرکی برای اظهارات و ادعاهای ارائه شده در مطلب است.

5. شرح عکس

«شرح عکس» (Caption)، که توضیحی است درباره عکس و موضوع یا صاحب آن، که زیر عکس می آید.

برخی از مطلب‌ها، فاقد یک یا چند مورد از ۵ مورد فوق هستند. علاوه بر اجزای کلی پنج گانه مطلب در روزنامه، دو جزء مشترک مهم کل صفحه یا کل ستون وجود دارد که عبارت اند از:

عنوان

در ساختار نشریه و مجله «عنوان» (Title)، کلمه یا عبارتی است که موضوع کلی همه مطلب های یک صفحه یا یک ستون را بیان می کند. مثلا یک صفحه ممکن است دارای عنوان اخبار داخلی، و متشکل از ۱۰ خبر داخلی، و یک ستون ممکن است دارای عنوان نامه های خوانندگان، و شامل ۵ نامه از خوانندگان باشد. توجه به عنوان، جزو مهمترین مسائل در روزنامه نگاری است. هر صفحه، یا هر ستون، باید فقط حاوی مطلب هایی باشد که نوع آنها از عنوان آن بر می آید.

مثلا در صفحه ای که عنوان آن اخبار داخلی است، فقط باید خبرهایی درج شوند که مربوط به داخل کشور هستند، و مطلب هایی مانند گزارش، مصاحبه، نقد، و غیره نباید در این صفحه آورده شوند. به همین صورت، صفحه اخبار خارجی، حوادث، علمی، و غیره، و نیز ستونهای دارای عنوان سرمقاله، تلفن خوانندگان، نقدونظر، نقد و بررسی کتاب، نظرسنجی، گزارش ورزشی، اخبار ورزشی، مقاله، و غیره، باید حاوی مطلب هایی باشند که در عنوان آنها مشخص شده است.

گرچه این اصل، ساده و بدیهی به نظر می رسد اما از یک سو مراعات آن بسیار مهم و اساسی است و از سوی دیگر، مراعات آن کار چندان آسانی نیست.

سرصفحه

در ساختار نشریه و مجله «سرصفحه» (Header)، حاوی اطلاعاتی است از قبیل شماره صفحه تاریخ، و آرم و نام روزنامه، در برخی از روزنامه ها، ممکن است به جای سرصفحه، از پاصفحه (Footer)استفاده شود که تفاوت آن با سرصفحه فقط در این است که پاصفحه در پایین صفحه می آید. گاهی عنوان را در بالای صفحه و داخل یک کادر یا شکل مشابه دیگری می آورند، و گاهی نیز عنوان را در داخل سرصفحه قرار  می‌دهند.

علاوه بر عنوان صفحه و عنوان ستون، یک «عنوان» (Title) بدیهی دیگر هم در روزنامه وجود دارد که آن، خود «عنوان روزنامه» (Newspaper Title) است. شناخت دقیق اجزای مطلب روزنامه و توجه دقیق به آن، در مدرک شناسی نیز حائز اهمیت بسیار است. برای مثال، در تدوین کتابشناسی برای یک مطلب روزنامه، و در نمایه سازی و یافتن کلیدواژه های مستخرج از عنوان روزنامه، عنوان صفحه، عنوان ستون، تیتر، بدنه مطلب، ليد، و سرصفحه، و همچنین در تأسیس و اداره آرشیو روزنامه، آشنایی دقیق با همه جزئیات روزنامه کاملا ضروری است.

تفاوت عنوان و تیتر در ساختار نشریه و مجله

گرچه تفاوت عنوان و تیتر در ساختار نشریه و مجله ، ساده و روشن به نظر می رسد، و در ۵ جزء مطلب فوق الذكر، و در دو جزء مشترک مطلب فوق الذکر، معنای تیتر و عنوان به اندازه لازم تشریح شده اما چون توجه دقیق به آن، هم در روزنامه نگاری و هم در مدرک شناسی، حائز اهمیت فراوان است، نیاز به تأکید بیشتری دارد.

به عنوان روزنامه، که به سادگی، فقط نام رسمی روزنامه است: مثلا روزنامه لوموند فرانسه (Le Monde)؛ به عنوان صفحه، کلمه یا عبارتی است که موضوع کلی تعدادی مطلب واقع شده در یک صفحه را مشخص می کند. مثلا صفحه ای با عنوان اخبار داخلی، که عنوان در بالای صفحه مشخص می‌شود؛ به عنوان ستون، کلمه یا عبارتی است که موضوع کلی یک یا چند مطلب واقع شده در یک ستون را مشخص می کند. مثلا ستونی با عنوان تلفن خوانندگان، و یا ستونی با عنوان سرمقاله، که عنوان در بالای ستون مشخص می شود.

در ساختار نشریه و مجله تیتر، عبارت و جمله ای است که محتوا و موضوع یک مطلب معین را مشخص می کند، مثلا تیتر دبیر کل سازمان ملل وارد پاریس می شود، یکی از تیترهای خبرهای موجود در صفحه با عنوان اخبار خارجی می تواند باشد.

تناظر

مطابق یکی از مهمترین اصول در روزنامه نگاری، باید بین مطلب و عنوان آن تناظر وجود داشته باشد که این را «اصل تناظر عنوان مطلب» می‌نامند. از سوی دیگر، توجه به تناظر عنوان مطلب، یکی از مسائل مهم در مستندنویسی است: به هنگام استناد به یک مطلب باید بررسی کرد که آیا مطلب در صفحه یا ستونی آمده است که به عنوان آن مربوط است؟ مثلا اگر یک خبر در صفحه دارای عنوان گزارش ها بیاید، اصل تناظر عنوان مطلب را نقض کرده است و از این روی، ارزش استناد کردن آن نیز مخدوش شده است.

البته تناظر بین تیتر و مطلب نیز مهم است و می تواند زحمت خواننده را آسان کند، اما اهمیت مراعات این تناظر به هیچ وجه به اندازه اهمیت مراعات تناظر عنوان مطلب مهم نیست.

کالبدشناسی ساختار نشریه و مجله تخصصی

مطالبی که در زیربخش فوق درباره مطلب و اجزای آن تشریح شد، هم در مورد روزنامه و هم در مورد ساختار نشریه و مجله تخصصی صدق می کند. به عبارت دیگر، کالبدشناسی روزنامه و مجله و نشریه تخصصی معمولا یکسان است و هر سه، از تعدادی مطلب تشکیل می شوند. و البته مجله و نشریه تخصصی، دارای صفحه آرایی و صحافی مخصوص به خود هستند، که با صفحه آرایی و صحافی روزنامه تفاوت دارد. در مجله، مجموعه ای از چند مطلب پشت سرهم را که دارای موضوع یکسانی باشند، اصطلاحا دپارتمان می‌نامند. دپارتمان، ممکن است از چندین صفحه تشکیل شود.