تاج فراعنه مصر باستان
به تصویر کشیده شدن تاج فراعنه مصر باستان، هم برای خدایان و هم برای فراعنه در گذشته کاری رایج به حساب می آمد. به گفته مصرشناسان کشف این تاج ها در مقبره فراعنه باستانی مصر، اشاره به استفاده آن ها در دنیای پس از مرگ دارد. با این وجود تا کنون هیچ تاجی در داخل مقبره ها یا در کاوش سایر محوطه ها به دست نیامده است. سوال اینجاست که آیا این تاج ها وجود داشته اند؟ یا آن که جستجوگران گنج و سارقین مقبره آن ها را به غارت برده اند؟
باید توجه داشت که تمامی مقبره ها قبل از کشف توسط باستان شناسان مورد دستبرد واقع نشده بودند. به همین دلیل این فرضیه که تاج ها فقط در تصاویر و مجسمه ها به کار رفته اند تا نشانگر مرحله ای مهم از زندگی فرعون باشند، تقویت می شود. از این رو عدم کشف آثار همراه فرعون در مسیر او به سوی خدایان از قبیل: عصای سلطنتی، عنخ و دنگ غیر عادی نیست.
انواع تاج ها
انواع مختلفی از تاج فراعنه مصر باستان شناسایی شده است. از این قبیل می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تاج قرمز یا سکنت (Desjret) به عنوان نماد مصر سفلی؛
- تاج سفید یا هچت (Hadjet) به عنوان نماد مصر علیا؛
- تاج دو طبقه یا سجنت (Psjent) به عنوان ترکیبی از تاج سفید و قرمز؛
- تاج جنگ یا چپریس (Chepresj) که اطلاعات اندکی از آن شناخته شده؛
- تاج آتف (Atef) که توسط نخستین پادشاه اسطوره ای مصر (اُزیریس) استفاده شده است؛
- روسری نِمِس (Nemes).
همچنین گفته می شود که از ترکیب تاج های پیش گفته فراعنه مصر باستان نیز استفاده می شده است. در کنار این موارد، الهه ها و ملکه های مصر باستان اغلب با روسری به شکل کَرکَس به تصویر کشیده می شدند. عموما فرعون در زمان جنگ با تاج جنگ به تصویر کشیده می شد. این موارد می توانند اشاره به این باشند که فرعون بر اساس شرایط موجود به تصویر کشیده می شد. از این رو می توان چنین استنباط نمود که یک تاج خاص مربوط به دوره ای خاص از ندگی فرعون بوده است.
جایگاه تاج در تاریخ مصر
در اغلب موارد خدایان نیز با تاج فراعنه مصر باستان به تصویر کشیده شده اند. محققان معتقدند که دلیل این امر تلقی خدایان به عنوان اولین پادشاهان اسطوره ای پیش از خلقت، و پیش از نخستین سلسله های مصر بوده است. گفته می شود که نخستین سلسله های مصر در حدود 5000 سال قبل تاسیس شدند. در اساطیر مصر، فراعنه برگزیده و نوادگان این خدایان بوده اند. بنابر این به آن ها تاجی داده شده بود تا از الوهیت برخوردار باشند. بر اساس تحقیقات انجام شده، گفته می شود که تاج های مختلف نشانگر مراحل زندگی فرعون هستند. از این رو آخرین تاج یا نِمِس اشاره به پایان زندگی دنیوی و آغاز زندگی اخروی فرعون دارد. خط آبی بر روی روسری نِمِس به عنوان روبند یا ماسک مرگ تلقی می شود. از بهترین نمونه های این نوع روبند ها می توان به روسری توت‌عنخ‌آمون اشاره نمود.
نقش روسری نِمِس
روسری نِمِس یا روسری راه راه آبی سلطنتی، تاج واقعی فراعنه مصر باستان نیست. نِمِس پارچه ای است که اغلب به شکل یک تاج، جلو و پشت سر را پوشش می دهد. دو بخش پارچه در جلو شانه ها و زیر گوش آویزان شده و در پشت نیز با به هم تنیده شدن، حلقه هایی را ایجاد می کند. موجود اسطوره ای اورائوس (مار کبرا) که نماد قدرت و سلطه بر فضیلت و سعادت زمین است، در تاج سر خدایان و فراعنه، اغلب با موی سر ترکیب می شود.
تنها در مورد توت‌عنخ‌آمون، اورائوس به صورت ترکیبی با کَرکَس به کار رفته تا به شکل مار بالدار نمادی از الوهیت او باشد. این نماد دقیقا مثل کوئتزالکواتل (خدای مار در اساطیر آزتک) به تصویر کشیده شده است. این موضوع در کنار سایر موارد، موجب افزایش اهمیت فرعون جوان می شده است. او تنها فرعونی است که روسری نِمِس او در ترکیبی با اورائوس و کرکس به تصویر کشیده شده است.
مفهوم رنگ لاجوردی
گفته می شود که رنگ لاجوردی در تاج فراعنه مصر باستان نشانگر قدرت جادویی این رنگ بوده است. مصریان باستان اعتقاد داشتند که سنگ لاجورد یک سنگ مقدس با قدرتی جادویی است. همچنین با اعتقاد به اینکه این سنگ با زندگی بعد از مرگ در ارتباط است، به آن سنگ آسمانی نیز گفته می شد. سنگ لاجور با عنوان “طرح ستاره” نوعی علائم مسیر به شمار می آید که مردگان را راهنمایی می کرده است. بر این اساس روسری نِمِس -که از ترکیب طلا و لاجورد ساخته شده- می تواند نشانگر تضاد بین زندگی و مرگ تلقی شود.
تاج فرعون به مفهوم کارت تشییع جنازه
روسری نِمِس تقریبا به عنوان کارت تشییع جنازه مرگان عمل می کرد و عموما به مفهوم پذیرش مرگ به عنوان یک واقعیت بود. این کارت تشییع جنازه نشانگر سن فرد متوفی طی سال های خورشیدی است. روسری نِمِس به عنوان ماسک مرگ، اطلاعات جالبی در این خصوص در اختیار ما قرار می دهد. این که روسری بر روی سر یک مجسمه باشد یا اینکه خود تاج کشف شده باشد، تفاوتی در اصل ماجرا ایجاد نمی کند. در هر دو حالت نشانگر پایان زندگی زمینی بوده و چهره فرعون با آن تزیین شده است.
نماد سن فرعون
بسیاری از محققان معتقدند که تاج فراعنه مصر باستان نماد سن فرعون آنها بوده است. در مصر باستان محاسبه سال خورشیدی از طریق شناسایی بازگشت خورشید به نقطه پیشین خود صورت می گرفت. تعداد روزها در مصر باستان 365 روز بود و بر اساس آغاز طغیان های فصلی رود نیل محاسبه می شد. باستان شناسان به این نتیجه رسیده اند که سن فرعون مرده در تعداد حلقه های نواری روسری نِمِس به تصویر کشیده می شد (تصویر 2). برای مثال در روسری نِمِس توت‌عنخ‌آمون نوزده حلقه وجود دارد که نشانگر تعداد سال هایی است که او بر روی زمین زندگی کرده است. این موضوع به راحتی از طریق شمارش حلقه های روسری سایر فراعنه قابل تایید است.
در مصر شناسی اغلب دقیقاً مشخص نیست که یک فرعون چند ساله بود. نمونه دیگر در این رابطه، مجسمه گرانیتی توتمس چهارم در موزه لور است. گفته می شود توتمس چهارم 33 سال داشته است. ولی تعداد حلقه های روی روسری نِمِس این فرعون 32 عدد شمارش شده است. این روش ممکن است اطلاعات قابل توجهی به گاهنگاری مصر باستان و زندگی فرعون بیافزاید. از این رو شایسته است که بیشتر مورد بررسی واقع شود.
متاسفانه تصاویر محدودی از پشت این مجسمه ها تهیه شده است. از این رو به معنای واقعی کلمه مشاهدات ما ظاهری و محدود بوده است. این موضع نشانگر تفاوت بین نگاه کردن و دیدن واقعیت است.
طراحی قالب پست اینستاگرام با کانوا (canva)
