بخش تحتانی سمت چپ در طراحی : میدان بصری

بخش تحتانی سمت چپ در طراحی : میدان بصری است که در این مقاله به اهمیت و جزییات این تمایل ذاتی چشم انسان پرداخته می شود. علاوه بر تحت تأثیر قرار داشتن روابط بین عناصر به وسیله ی محورهای ساختاری، به دو روش دیگر می توان تنش بصری را افزایش داد: چشم تمایل دارد که ابتدا بخش تحتانی سمت چپ یک میدان بصری را مرور کند.

این مطلب را می توان به صورت نمودار بهتر نشان داد (شکل ۲۸-۲). همان گونه که مشاهده می کنید چشم ابتدا محور عمودی و بعد محور افقی را مرور نموده و سپس در پاسخ به کشش ادراکی به بخش تحتانی سمت چپ، الگوی شکل ۲۹-۲ را دنبال می کند.

مطالب زیادی درباره ی تمایل ادراکی ثانویه به بخش تحتانی سمت چپ در طراحی گفته شده است اما هنوز نمی توان مانند تمایل اولیه آن را به سادگی توضیح داد. تمایل به بخش تحتانی سمت چپ در طراحی می تواند تحت تأثیر قالب بندی چاپ غربی باشد و ممکن است به علت روش یادگیری و خواندن و نوشتن چپ به راست ما باشد.

اما هنوز نمی توان به طور قطع در این باره اظهار نظر کرد و همین طور تحقیقات اندکی درباره ی این که چرا اغلب ما راست دست هستیم و یا آیا توانایی خواندن و نوشتن چپ به راست با نیم کره ی چپ مغز ارتباطی دارد یا خیر صورت گرفته است. عجیب این است که راست دستی در فرهنگ هایی که از بالا به پائین و یا از راست به چپ می نویسند نیز غالب است.

به هر حال با این که نمی دانیم قطعا چرا اما به سمت چپ میدان بصری تمایل بیشتری داریم. و این واقعیت عملا ثابت شده است. کافی است به حرکت چشم تماشاچیان یک صحنه ی ایستا در تئاتر نگاه کنید.

مثال هایی از تمایل به بخش تحتانی سمت چپ در طراحی

در تمایل به بخش تحتانی سمت چپ در طراحی می توان این واقعیت را فرض گرفت که اختلاف وزن بالا و پائین و چپ و راست تأثیر زیادی در تصمیمات ترکیب بندی دارد. این می تواند دانشی پالوده از فهم ما نسبت به تنش فراهم کند. شکل های 33-2 تا 30-2 مستطیلی را نشان می دهد که به روش های مختلفی تقسیم شماره است.

این تقسیم در شکل ۳۰-۲ بدون هیچ گونه تنشی انجام شده است در حالی که در دگل 31-2 قدری تنش وجود دارد ولی نه چندان زیاد. و بالاخرد در نگل 33-۲ بیشترین تنش مشاهده می شود. البته این قاعده ممکن است در کسانی که چپ دست هستند و یا در فرهنگ هایی که از راست به چپ می نویسنا متفاوت باشد.

اگر موضوعات بصری در تمایل به بخش تحتانی سمت چپ آن گونه که ما انتظار داریم اجرا شود یعنی: مطابق با محور محسوس و پایه ی افقی، رعایت اولویت سمت چپ پائین و ارجحیت بخش تحتانی نسبت به بخش فوقانی، آن گاه ما ترکیب بندی یکسان و بدون تنشی خواهیم داشت.

اما اگر شرایطی خلاف انتظار ما ایجاد شود، ترکیب بندی بصری با حداکثر تنش حاصل می شود. به بیانی ساده تر، آن عناصر بصری که در نواحی پرتنش قرار گرفته اند نسبت به بقیه وزن بصری بیشتری دارند (شکل های ۳۳-۲ تا ۳۵-۲). منظور از وزن، جلب کردن توجهی چشم به سمت خود است که البته اهمیت فراوانی در ایجاد تعادل در ترکیب بندی دارد.

وزن و اهمیت بصری اشکال به نسبت نظمی که دارند، تعيين می شود.

افزایش تنش بصری

در مبحث در تمایل به بخش تحتانی سمت چپ پیچیدگی، عدم تعادل، و بی نظمی موجب افزایش تنش بصری و به تبع آن جلب توجه در شکل های منظم (۳۸-۲ تا ۴۰-۲) و همین طور در شکل های نامنظم (۴۱-۲ تا ۴۳-۲) می شود. این دو گروه اشکال انتخاب بین دو مقوله ی کلی را در ترکیب بندی نشان می دهند: تعادل، نظم، هارمونی در مقابل اغراق، تحریف و هیجان.

قانون طرح گرایی

قانون طرح گرایی (Pragnanz) در نظریه ی ادراک گشتالت شرایط خوبی را برای سازمان روانی غالب تعریف می کند. منظور از خوب در این مورد نظم، تقارن و سادگی است. «خوب» در این مورد دارای مفهومی مطلوب و حتی تعریف شده نیست و معناهای مختلفی دارد و شاید بهتر باشد به جای آن بگوییم ساده، با کمترین تحریک هیجانی، و با پیچیدگی حداقل که همگی شرایطی را توصیف می کنند که حاصل تقارن دو جانبه است.

تعادل محوری طرح ها نه تنها ساده فهمیده می شود بلکه اجرای آن نیز ساده است. زیرا که با کمترین اصول و ساده ترین فرمول های ایجاد تعادل ترسیم می شوند.

اگر نقطه ای در سمت چپ محور عمودی یا محسوس قرار گرفته باشد (شکل ۲-۴۴)، یک حالت بی تعادلی ایجاد می کند که با گذاشتن نقطه ای دیگر در سمت راست، این بی تعادلی جبران می شود (شکل ۴۵-۲). اعمال چنین تعادل کاملی می تواند منجر به نظم و سازماندهی در یک ترکیب بندی بصری شود. معابد یونان باستان شاهکار تقارن هستند و همان گونه که انتظار می رود روشن ترین شکل بصری را دارند.

البته در تمایل به بخش تحتانی سمت چپ چنین تعادل کامل و ایده آلی به ندرت در طبیعت و یا محصولات دست انسان یافت می شود. می توان استدلال کرد تعادلی که بدون استفاده از تقارن بين عناصر بصری ایجاد شده باشد از نظر ترکیب بندی پویاتر است. هر چند که دستیابی به چنین تعادلی به آسانی تعادل متقارن نیست.

تغییر بصری حاصل به کار گیری عوامل ترکیب بندی مانند وزن، اندازه و موقعیت است. شکل های ۴۶-۲ و ۴۷-۲ توزیع محوری وزن بر اساس اندازه نشان می دهد. البته با تغییر موقعیت نیز می توان بین وزن های نامساوی تعادل ایجاد کرد (شکل ۴۸-۲).