اهرام مینیاتوری سودان
اهرام مینیاتوری سودان به مجموعه هرم هایی اطلاق می شود که در محوطه باستانی مِروی (Meroe) و اطراف آن واقع شده اند. علی رغم شباهت های بسیار این اهرام با اهرام مصر، چیستی و ارتباط این دو مجموعه در هاله ای از ابهام قرار دارد. می دانیم که مصریان باستان صدها سال مشغول به ساخت اهرام بوده اند. با این وجود هنوز دلیل و خواستگاه ساخت بنایی به شکل هرم توسط فراعنه، معلوم نیست. همچنین می دانیم که بخش داخلی هرم بزرگ مصر (هرم خوفو) همچنان ناشناخته باقی مانده و به غیر یک نوشته کوچک ناشیانه در اتاقی با کاربرد مبهم، فاقد هر گونه نوشتار هیروگلیفی است. و مهمتر از همه اینکه، استفاده از اهرام به عنوان مقبره نیز چندان واضح نیست.
جای تعجب دارد که چرا اهرام مصر که تا قرن 6 قبل از میلاد مهم تلقی می شدند، به یکباره اهمیت خود را از دست دادند! همزمان با این مقطع زمانی، اقوام نوبی (اقوامی ساکن در سودان کنونی و جنوب مصر) به مصر حمله کرده و به مدت 100 سال بر این منطقه حکومت کردند. ولی با وجود کوتاهی این مدت زمان، تاثیر فرهنگ مصر بر فرهنگ نوبی غیر قابل انکار است. چرا که آن ها حتی پس از خروج از مصر نیز پیرو فرهنگ مصر بودند.
اهرام مِروی
اهرام مینیاتوری سودان در مِروی شامل هرم هایی در اندازه های متوسط است. این اهرام که تعداد آنها به 80 عدد می رسد، مشابه اهرام مصر بوده و به عنوان مقبره ای برای ثروتمندان و افراد مشهور ساخته شده اند.
گفته می شود که تاکنون بیش از 220 هرم سلطنتی در سودان کشف شده است. اقوام نوبی این هرم ها را مانند اهرام مصر و در اندازه ای کوچکتر با یک پوشش سنگی یکپارچه در نوک آن (Capstone- Pyramidion) می ساختند. هرم ها نه برای مردم عادی، بلکه عموما برای اعضای خانواده های سلطنتی مورد استفاده قرار می گرفتند. سنگ بالای هرم به شکل صفحه های گرد با نقش چهره ای بر روی آن -که نمادی از خورشید است- تزیین می شد. با توجه به تعداد زیاد هرم های سودان -که بیشتر از مصر است- این سوال بین باستان شناسان مطرح شده که “آیا نوبی ها سنت هرم سازی را از مصریان برگرفته اند؟”
آثار سيدينجا
بخش جالب داستان در مورد اهرام مینیاتوری سودان، کشف یک گورستان جدید در منطقه سيدينجا (Sedeigna) است. سيدينجا در 450 مایلی مِروی قرار دارد که طی کاوش های جدید باستان شناسی در این منطقه، تراکمی از اهرام مینیاتوری به هم چسبیده کشف شده است. اهرام سيدينجا در برخی موارد ابعادی در حدود 30 تا 32 اینچ (75 تا80 سانتی متر) دارند. این اهرام کوچک بر روی گور کودکان ساخته شده اند. کشف آثار نوشتاری از این محوطه مشخص نموده است که روزگاری در این محوطه هزارن تدفین در زیر اهرام مینیاتوری وجود داشته است. همین موضوع بحث اهرام مینیاتوری را بسیار جذاب تر کرده است.
عموما در گورستان هایی اینچنین حدودا 20 تا 30 محل تدفین برای افراد ویژه مشاهده می شود. اما یک پژوهشگر موزه تاریخ طبیعی آمریکا به نام وینسنت فرانسینگی (Vincent Francigny) اعتقاد دارد که “همه چیز اینجا متفاوت است.” طبق گفته های فرانسینگی، اگر بپذیریم که در زمان شکل گیری این گورستان انحصار تدفین اعضای خانواده های سلطنتی در اهرام در حال رنگ باختن بود، باز هم با توجه به تعداد زیاد اهرام، عدم دسترسی عمومی به استفاده از هرم توجیه نمی شود. در این صورت، دسترسی عمومی به اهرام در ابعاد مختلف، شاید نشانگر برابری اجتماعی در بین جوامع آن زمان بوده باشد!
عناصر خاص معماری سيدينجا
در برخی از اهرام مینیاتوری سودان در سيدينجا، تکه سنگ گرد عجیبی در داخل هرم وجود دارد که به دلیل عدم کارکرد سازه ای در ساختار معماری، توجیهی برای حضور آن نمی توان یافت. فرانسینگی معتقد است که این تکه سنگ گرد ممکن است به سنت های قدیمی تدفین مربوط باشد، که بعد ها تحت تاثیر سنت جدید مصری قرار گرفته است.
سیدنجا شهری بود که پادشاهی نوبی در مِروی را به مصر متصل می نمود. علاوه بر این تُجاری که در مسیر مصر و نوبی در حال رفت آمد بودند نیز در این محل استراحت می کردند. همین موضوع ممکن است دلیلی بر تجمع ثروت در سيدينجا شده و موجب افزایش بناهای تاریخی این گورستان گردد.
اهمیت اهرام در فرهنگ نوبی
در صوت پذیرش برگرفته شدن سنت ساخت اهرام مینیاتوری سودان توسط نوبی ها از مصریان، سوال مهم این خواهد بود که “چگونه یک سنت مهم، همزمان با کپی برداری توسط فرهنگ های دیگر، اهمیت نیز یافته است؟” نماد بارز اهمیت سنت در فرهنگ جدید می تواند همان به کارگیری سنت برای اعضای خانواده های سلطنتی در فرهنگ دیگر باشد. با این حال مصریان باستان سنت ساخت اهرام را رها کردند؛ چرا که به نظر می رسد این سنت برای مصریان اهمیت خود را از دست داده بود.
همان گونه که می دانیم برخی نظریه ها در مورد ساخت اهرام توسط افرادی غیر از مصریان باستان، در 10.000 سال قبل از میلاد مطرح شده است. علاوه بر این نظریه هایی مبنی بر عدم ساخت اهرام توسط مصریان باستان نیز مطرح است. اما این نظریه ها همچنان اشاره می کنند که مصریان باستان از این بناها ها به عنوان مقبره استفاده کرده اند. با این وجود مفهوم واقعی اهرام طی زمان رنگ باخته و به تدریج کنار گذاشته شده است. از این رو شاید بتوان گفت که این الگوهای فرهنگی در تمدن ها بارها تکرار شده است.
آیا ساخت اهرام سودان از فرهنگ مصر باستان برگرفته شده است؟
باید توجه داشت که می توان ایده “کپی برداری” اهرام مینیاتوری سودان از مصریان را که توسط باستان شناسان مطرح شده است، به چالش کشید. زیرا در صورتی که این موضوع حقیقت داشته باشد، اقوام نوبی پس از کنار نهاده شدن سنت ساخت هرم توسط مصریان، از آن کپی برداری نمی کردند. با وجود اینکه برخی نظریه ها به وسیله کشفیات جدید توجیه شده اند، باستان شناسان می دانند که تا کنون چقدر خطای محاسباتی در رابطه با تعیین قدمت آثار داشته اند. گاه این خطاهای محاسباتی به میلیون ها سال ختم شده است.
گذشته از تمامی این موضوعات، گفته می شود که پادشاهان اقوام نوبی (دست کم اولین پادشاه آنها) به عنوان موجودات نیمه خدا تلقی می شدند. آنها آمون را به عنوان خدای اصلی خود شناخته بودند و گفته شده است که کاهنان با خدای آمون در داخل معابد صحبت می کردند. آیا این موضوع برای شما آشنا نیست؟
